Jakie funkcje w organizmie pełnią aminokwasy i czy warto przyjmować je w formie suplementów?

Aminokwasy to grupa związków chemicznych, które stanowią podstawową jednostkę budulcową białka. Pełni ono niezwykle ważną funkcję w organizmie dlatego niedobór prowadzi do poważnych konsekwencji. Sprawdź, co się do nich zalicza i dowiedz się, czy warto przyjmować aminokwasy budujące białko w formie suplementów diety.

Co to są aminokwasy i do czego są potrzebne?

Aminokwasy to grupa organicznych związków chemicznych, które mają podobną strukturę podstawową. Składają się ze szkieletu węglowego, grupy karboksylowej i aminowej oraz tzw. łańcucha bocznego.

Wyróżnia się 18 aminokwasów (i amidy dwóch z nich), które różnią się oddziaływaniem (pod tym kątem dzieli się je na obojętne, zasadowe, kwasowe), a także budową i długością łańcucha bocznego. Nieco innymi właściwościami biologicznymi, a także miejscem katabolizmu (są nim mięśnie szkieletowe, a nie wątroba) wyróżniają się aminokwasy o rozgałęzionym łańcuchu bocznym (należy do nich walina, izoleucyna, leucyna).

Główną funkcją aminokwasów jest budowa białek. Aby doszło do ich syntezy, poszczególne aminokwasy łączą się ze sobą wiązaniem peptydowym. Tak powstają:

• dipeptydy (złożone z dwóch aminokwasów),
• oligopeptydy (składające się z kilku aminokwasów),
• polipeptydy (zbudowane z wielu – nawet kilkuset aminokwasów).

Białka, których podstawowym składnikiem budulcowym są aminokwasy, pełnią wiele ważnych funkcji w Twoim organizmie. Zalicza się do nich m.in.:

• budowa różnych tkanek,
• regulacja enzymatyczna wielu ważnych procesów (np. krzepnięcia krwi),
• wiązanie i utrzymywanie wody w przestrzeniach zewnątrz- i wewnątrzkomórkowych,
• synteza oraz degradacja różnych związków,
• transport żelaza,
• regulacja gospodarki węglowodanowej (przez insulinę),
• gojenie ran,
• wzrost paznokci i włosów,
• regeneracja nabłonka przewodu pokarmowego i złuszczonego naskórka,
• udział w procesach widzenia.

Biorąc pod uwagę, jak wiele ważnych funkcji spełnia białko, jego niedobór prowadzi do poważnych powikłań.

Skutki niedoboru i nadmiaru białka

Jadłowstręt psychiczny, zespół złego wchłaniania, wyniszczenie w przebiegu nowotworu – to tylko niektóre choroby, w których przebiegu niedożywienie białkowe jest objawem dominującym. Można podzielić je na dwa rodzaje:

• typu kwashiorkor (przyczyną jest niedobór białka, a do głównych objawów należy spadek masy ciała, obrzęki oraz zmniejszenie stężenia białek o krótkim okresie półtrwania i albuminy w surowicy),
• marasmus (niedożywienie, które związane jest zarówno z niedoborami białka, jak i energii, dające objawy pod postacią zmniejszenia masy ciała, osłabienia odporności, pogorszenia funkcji oddechowych).

Niedobór białka może prowadzić również do nadmiernego wypadania włosów i łamliwości paznokci, większej podatności na infekcje, wolniejszego gojenia się ran, a także zaburzeń hormonalnych.

Z drugiej strony, szkodliwy jest również nadmiar białka. Wynika to z tego, że azot, który z nich powstaje i nie jest wykorzystywany przez organizm, musi zostać z niego wydalony. Jest to znaczne obciążenie dla nerek i wątroby, które odgrywają kluczową rolę w tym procesie.

Aminokwasy endogenne i egzogenne – czym się różnią?

Aminokwasy dzielą się na endogenne oraz egzogenne. Pierwsze z wymienionych powstają w Twoim organizmie i nie musisz dostarczać ich z dietą, czy suplementami. Do tej grupy należy:

• alanina,
• cysteina,
• tyrozyna,
• prolina,
• kwas glutaminowy,
• kwas asparaginowy,

Druga grupa, czyli aminokwasy egzogenne nie są produkowane wewnątrz organizmu. W związku z tym ich źródłem jest odpowiednio zbilansowana dieta, a w niektórych przypadkach również suplementy. Do aminokwasów egzogennych zalicza się:

• walina,
• fenyloalanina,
• izoleucyna,
• lizyna,
• leucyna,
• metionina,
• tryptofan,

Wyróżnia się również trzecią grupę – aminokwasy względnie egzogenne. Oznacza to, że wzrost zapotrzebowania na nie pojawia się w przypadku żywienia parenteralnego (tj. dożylnego) oraz wybranych warunkach patologicznych. Aminokwasami względnie niezbędnymi (egzogennymi) są seryna, histydyna oraz arginina.

Dieta i suplementy jako źródła aminokwasów

W pokryciu zapotrzebowania na aminokwasy egzogenne, których Twój organizm nie jest w stanie sam wyprodukować, ważną rolę odgrywa urozmaicona dieta. Głównym źródłem tych istotnych składników są produkty, takie jak mięso i jego przetwory, ryby, jajka, mleko i produkty mleczne. A co, jeśli stosujesz dietę wegetariańską lub wegańską?

Źródła aminokwasów w diecie wegetariańskiej lub wegańskiej

Jeśli eliminujesz z diety wyłącznie mięso oraz ryby możesz zaspokoić zapotrzebowanie organizmu na aminokwasy poprzez spożywanie jajek, mleka i produktów mlecznych. Nieco więcej uwagi (przynajmniej na początku) wymaga zbilansowanie diety wegańskiej pod kątem białka.

Stosujesz dietę roślinną? W takim razie wprowadź do niej wegańskie źródła białka. Należą do nich m.in. nasiona roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, soja, fasola, groch), pestki i nasiona (np. dyni, słonecznika), orzechy (np. arachidowe, nerkowca), komosa ryżowa, amarantus, płatki drożdżowe, a także kasza gryczana niepalona (tzw. biała).

Mówiąc o roślinnych źródłach białka, często słyszy się zarzut, że nie zawierają one wszystkich aminokwasów egzogennych. Pamiętaj jednak, że nie musisz dostarczać ich wszystkich w jednym posiłku. Wystarczy, że Twój całodniowy jadłospis będzie odpowiednio zbilansowany.

Suplementy diety jako źródło aminokwasów

W niektórych przypadkach np. wybranych chorób, wyczynowego uprawiania sportu, braku możliwości dostarczenia odpowiednich ilości białka z dietą możesz rozważyć przyjmowanie suplementów diety z aminokwasami.

Ich wybór jest bardzo duży dlatego podczas zakupu, powinieneś zwrócić uwagę przede wszystkim na skład produktu. W sprzedaży dostępny jest m.in. suplement ViviLife Amino, który zawiera aż osiem ważnych aminokwasów: treoninę, lizynę, metioninę, fenyloalaninę, walinę, izoleucynę, leucynę i tryptofan. Są one ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ:

• mają korzystny wpływ na kondycję Twojej skóry, włosów i paznokci;
• wzmacniają odporność i obniżają ryzyko infekcji (co jest szczególnie ważne w okresie jesienno-zimowym);
• łagodzą stany depresyjne (tryptofan jest niezbędny do syntezy serotoniny nazywanej hormonem szczęścia);
• ułatwiają utrzymanie prawidłowej masy ciała;
• przyspieszają proces gojenia się ran;
• zapobiegają rozpadowi mięśni (dlatego polecane są m.in. osobom intensywnie trenującym);
• mają pozytywny wpływ na popęd seksualny i płodność;

Aminokwasy, które są podstawowym składnikiem budulcowym białka, są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Te, których Twój organizm nie jest w stanie sam wytworzyć, musisz dostarczać wraz z urozmaiconą dietą. Jednak nie zawsze pokrycie zapotrzebowania w ten sposób jest wystarczające. W niektórych przypadkach np. jeśli intensywnie trenujesz, jesteś w okresie rekonwalescencji, czy stosujesz dietę wegańską pomocne, mogą okazać się suplementy diety. W pierwszej kolejności zwracaj uwagę nie na ich cenę, a skład – jeśli mają spełniać swoje zadanie, muszą być produktami wysokiej jakości.

Źródła:

• Drywień M.E., Dźwigała J., Staszewska-Skurczyńska M., Znaczenie aminokwasów rozgałęzionych w żywieniu człowieka oraz profilaktyce i przebiegu niektórych chorób, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2013, 19(3), 379–384
• Kapusta F. ROŚLINY STRĄCZKOWE ŹRÓDŁEM BIAŁKA DLA LUDZI I ZWIERZĄT. NAUKI INŻYNIERSKIE I TECHNOLOGIE. 2012, 1(4): 16-32.
• Ostrowska J., Jeznach-Steinhagen A. Niedożywienie szpitalne. Metody oceny stanu odżywienia. Niedożywienie szpitalne. Metody oceny stanu odżywienia.